بسم الله الرحمن الرحیم
شخصی آمد حضور امیرالمؤمنین علی علیه السلام و عرض کرد: چند کلمه نصیحت به من بگو. امام فرمود:
از آن کسان مباش که آرزوی سعادت آخرت را دارد ولی بدون سعی و عمل، و از آن کسان مباش که میداند راهی که میرود غلط و خطاست و میبایست توبه و بازگشت کند و میخواهد تصمیم به توبه و بازگشت بگیرد ولی همیشه این تصمیم را به تأخیر میاندازد به خیال اینکه هنوز وقت زیاد است و فرصت باقی است؛ هنگام سخن گفتن زاهدانه سخن میگوید؛ همه از فنا و زوال مادیات و دوام و بقای معنویات دم میزند و میگوید: «دنیا نیرزد آنکه پریشان کنی دلی» و انسان نباید گوهر نفیس جان خود را به امور پست و حقیر مادی بفروشد، ولی همینکه از سخن به عمل میآید حریصانه و طمعکارانه عمل میکند و تمام سخنان زاهدانه و عارفانه خود را از یاد میبرد؛ اگر دنیا به او رو بیاورد هرگز سیر نمیشود و همیشه فریاد «هَلْ مِنْ مَزید» وی بلند است و اگر دنیا به او پشت کرد و محروم شد نمیتواند عزت و آزادمنشی خود را در سایه قناعت حفظ کند و تن به خواری و ذلت میدهد؛ از شکر و سپاسگزاری آنچه دارد عاجز است و نمیتواند آنها را آنچنان که میبایست اداره کند و طمع به زیادتر بسته است؛ نیکان و صالحان را دوست میدارد ولی مثل آنها عمل نمیکند، و گنهکاران را دشمن میدارد و در عین حال داخل حزب و جمعیت آنهاست و خودش یکی از آنهاست؛ از مردن سخت میترسد، چون میداند چه اندازه گناهکار است و در عین ترسی که از مرگ دارد باز به اعمال زشت خود ادامه میدهد؛ وقتی بیمار میشود و در بستر میافتد از کردار خود پشیمان میشود و چون بهبود یافت و سلامت بازگشت، دومرتبه در غفلت فرو میرود؛ در وقتی که ابتلا و گرفتاری ندارد مغرور و از خودراضی است و همینکه یک نوع گرفتاری برایش پیش آمد، به ناچیزی خود اعتراف و اقرار میکند؛ در امور مادی دنیایی یک خیالی او را به حرکت و جنب و جوش میآورد ولی برای حقایقی که سعادتمندی او وابسته به آنهاست در عین اینکه شک ندارد و یقین دارد، از جا نمیجنبد؛ همیشه معصیت را قبل از وقت پیش خرید میکند و توبه را در وقتش تأخیر میاندازد؛ گناه دیگران اگر هم کوچک باشد در نظرش بزرگ میآید در صورتی که خودش گناهان بزرگتر از آن را مرتکب میشود، و در عوض طاعتهای کوچک خودش در نظرش بزرگ جلوه میکند در صورتی که همان طاعت را وقتی که دیگری انجام دهد آن را کوچک میپندارد. بالطبع همچو آدمی غفلت با اغنیا را بر بیداری با فقرا ترجیح میدهد.(نهج البلاغه، حکمت150)
چقدر خوب علی علیه السلام فاصله خیال و آرزو را با عمل و حقیقت در ضمن این جملهها بیان کرده که بهتر از این نمیشود بیان کرد، و چقدر خوب انسان را به خودش میشناساند و خوب خودش را به خودش معرفی میکند. این خیال و آرزو انسان را فریب میدهد، گمان میکند خیال و آرزوی خوبی که در دِماغ و دلش بود پس خدا را شکر که از خوبان است. باید بداند که تنها عمل خوب و کار نیک است که انسان را در زمره نیکان قرار میدهد. قرآن کریم میفرماید: «برای انسان جز به مقداری که سعی کرده و عمل نشان داده نیست.» اساس سعادت بشر در دنیا و آخرت عمل است و سعی و کوشش.
جهان جهان حرکت و تکاپو و فعالیت است، یک قطره و یک ذره بیکار نیست. ابر و باد و مه و خورشید و فلک و همه چیز دیگر همه در کار و گردش و فعالیت اند، هرکدام در راه خود و مدار خود در حرکت اند. انسان هم مثل همه موجودات دیگر مداری و خط سیری دارد و اگر بخواهد به سعادت نائل شود باید مدار خود را طی کند.
معمولًا افرادی که از لحاظ روح و روان، سالم و با نشاط اند و انحرافی پیدا نکردهاند، کمتر به تخیل و به هم بافتن آرزوهای دور و دراز و نامعقول میپردازند؛ همیشه عملی فکر میکنند و عملی آرزو میکنند، یعنی آرزوهای آنها در جهت همان مداری است که در زندگی دارند، روی بال و پر خیال نمی نشینند و آرزوی امور ناشدنی را نمیکنند. ولی افراد ضعیف که مبتلا به بیماری روانی هستند و نشاط عمل ندارند و در وجودشان همت و اراده ای موجود نیست، بیشتر بر مرکب سریع السیر خیال سوار میشوند و با خیالاتْ خود را سرگرم میسازند و کمتر به عمل و فعالیت توجه میکنند و به اصطلاح دینی مبتلا به «طول امل» میشوند و آرزوهای نامعقول میکنند؛ همان طوری که افراد ضعیف یک خاصیت دیگر هم دارند و آن اینکه زیاد آه و ناله میکشند، در فکر چاره و اصلاح کار خود نیستند.
مثل اینکه در وجود انسان یک مقدار معین نیروی مغزی و عضلانی وجود دارد که باید مصرف شود. این نیرو اگر در مغز به صورت خیالات واهی و آرزوهای دور و دراز مصرف شد دیگر موردی برای فکر صحیح باقی نمیماند و اگر به صورت آه و ناله و پرحرفی مصرف شد زمینه ای برای عمل مفید و مثبت باقی نمیماند، و به همین دلیل است که مردان متفکر کمتر گرفتار خیالات واهی میشوند و مردمان مثبت و عملی و فعال کمتر حرف میزنند و آه و ناله و شکایت مینمایند.
منبع: استاد مطهری، حکمتها و اندرزها، ج 1.
بستن *نام و نام خانوادگی * پست الکترونیک * متن پیام |