آرزو‌‌‌‌های دراز

بسم الله الرحمن الرحیم‏
شخصی آمد حضور امیرالمؤمنین علی علیه السلام و عرض کرد: چند کلمه نصیحت به من بگو. امام فرمود:
از آن کسان مباش که آرزوی سعادت آخرت را دارد ولی بدون سعی و عمل، و از آن کسان مباش که می‌داند راهی که می‌رود غلط و خطاست و می‏بایست توبه و بازگشت کند و می‌خواهد تصمیم به توبه و بازگشت بگیرد ولی همیشه این تصمیم را به تأخیر می‌اندازد به خیال اینکه هنوز وقت زیاد است و فرصت باقی است؛ هنگام سخن گفتن زاهدانه سخن می‌گوید؛ همه از فنا و زوال مادیات و دوام و بقای معنویات دم می‌زند و می‌گوید: «دنیا نیرزد آنکه پریشان کنی دلی» و انسان نباید گوهر نفیس جان خود را به امور پست و حقیر مادی بفروشد، ولی همینکه از سخن به عمل می‌آید حریصانه و طمعکارانه عمل می‌کند و تمام سخنان زاهدانه و عارفانه خود را از یاد می‌برد؛ اگر دنیا به او رو بیاورد هرگز سیر نمی‌شود و همیشه فریاد «هَلْ مِنْ مَزید» وی بلند است و اگر دنیا به او پشت کرد و محروم شد نمی‌تواند عزت و آزادمنشی خود را در سایه قناعت حفظ کند و تن به خواری و ذلت می‌دهد؛ از شکر و سپاسگزاری آنچه دارد عاجز است و نمی‌تواند آنها را آنچنان که می‏بایست اداره کند و طمع به زیادتر بسته است؛ نیکان و صالحان را دوست می‏دارد ولی مثل آنها عمل نمی‌کند، و گنهکاران را دشمن می‏دارد و در عین حال داخل حزب و جمعیت آنهاست و خودش یکی از آنهاست؛ از مردن سخت می‏ترسد، چون می‌داند چه اندازه گناهکار است و در عین ترسی که از مرگ دارد باز به اعمال زشت خود ادامه می‌دهد؛ وقتی بیمار می‌شود و در بستر می‏افتد از کردار خود پشیمان می‌شود و چون بهبود یافت و سلامت بازگشت، دومرتبه در غفلت فرو می‌رود؛ در وقتی که ابتلا و گرفتاری ندارد مغرور و از خودراضی است و همینکه یک نوع گرفتاری برایش پیش آمد، به ناچیزی خود اعتراف و اقرار می‌کند؛ در امور مادی دنیایی یک خیالی او را به حرکت و جنب و جوش می‌آورد ولی برای حقایقی که سعادتمندی او وابسته به آنهاست در عین اینکه شک ندارد و یقین دارد، از جا نمی‏جنبد؛ همیشه معصیت را قبل از وقت پیش خرید می‌کند و توبه را در وقتش تأخیر می‌اندازد؛ گناه دیگران اگر هم کوچک باشد در نظرش بزرگ می‌آید در صورتی که خودش گناهان بزرگتر از آن را مرتکب می‌شود، و در عوض طاعت‌‌‌‌های کوچک خودش در نظرش بزرگ جلوه می‌کند در صورتی که همان طاعت را وقتی که دیگری انجام دهد آن را کوچک می‏پندارد. بالطبع همچو آدمی غفلت با اغنیا را بر بیداری با فقرا ترجیح می‌دهد.(نهج البلاغه، حکمت150)
چقدر خوب علی علیه السلام فاصله خیال و آرزو را با عمل و حقیقت در ضمن این جمله‌ها بیان کرده که بهتر از این نمی‌شود بیان کرد، و چقدر خوب انسان را به خودش می‌شناساند و خوب خودش را به خودش معرفی می‌کند. این خیال و آرزو انسان را فریب می‌دهد، گمان می‌کند خیال و آرزوی خوبی که در دِماغ و دلش بود پس خدا را شکر که از خوبان است. باید بداند که تنها عمل خوب و کار نیک است که انسان را در زمره نیکان قرار می‌دهد. قرآن کریم می‌فرماید: «برای انسان جز به مقداری که سعی کرده و عمل نشان داده نیست.» اساس سعادت بشر در دنیا و آخرت عمل است و سعی و کوشش.
جهان جهان حرکت و تکاپو و فعالیت است، یک قطره و یک ذره بیکار نیست. ابر و باد و مه و خورشید و فلک و همه چیز دیگر همه در کار و گردش و فعالیت ‏اند، هرکدام در راه خود و مدار خود در حرکت ‏اند. انسان هم مثل همه موجودات دیگر مداری و خط سیری دارد و اگر بخواهد به سعادت نائل شود باید مدار خود را طی کند.
معمولًا افرادی که از لحاظ روح و روان، سالم و با نشاط اند و انحرافی پیدا نکرده‌اند، کمتر به تخیل و به هم بافتن آرزو‌‌‌‌های دور و دراز و نامعقول می‌‏پردازند؛ همیشه عملی فکر می‌کنند و عملی آرزو می‌کنند، یعنی آرزو‌‌‌‌های آنها در جهت همان مداری است که در زندگی دارند، روی بال و پر خیال نمی‏ نشینند و آرزوی امور ناشدنی را نمی‌کنند. ولی افراد ضعیف که مبتلا به بیماری روانی هستند و نشاط عمل ندارند و در وجودشان همت و اراده ‏ای موجود نیست، بیشتر بر مرکب سریع السیر خیال سوار می‌شوند و با خیالاتْ خود را سرگرم می‌سازند و کمتر به عمل و فعالیت توجه می‌کنند و به اصطلاح دینی مبتلا به «طول امل» می‌شوند و آرزو‌‌‌‌های نامعقول می‌کنند؛ همان طوری که افراد ضعیف یک خاصیت دیگر هم دارند و آن اینکه زیاد آه و ناله میکشند، در فکر چاره و اصلاح کار خود نیستند.
مثل اینکه در وجود انسان یک مقدار معین نیروی مغزی و عضلانی وجود دارد که باید مصرف شود. این نیرو اگر در مغز به صورت خیالات واهی و آرزو‌‌‌‌های دور و دراز مصرف شد دیگر موردی برای فکر صحیح باقی نمی‌ماند و اگر به صورت آه و ناله و پرحرفی مصرف شد زمینه ‏ای برای عمل مفید و مثبت باقی نمی‌ماند، و به همین دلیل است که مردان متفکر کمتر گرفتار خیالات واهی می‌شوند و مردمان مثبت و عملی و فعال کمتر حرف می‏زنند و آه و ناله و شکایت می‏نمایند.

منبع: استاد مطهری، حکمت‌ها و اندرزها، ج 1.